Mavzuning dolzarbligi. Olib qo‘yiluvchi protezlar to‘liq yoki qisman tishsiz bemorlar uchun funksional va estetik yechim bo‘lib, ortopedik stomatologiyada muhim o‘rin egallaydi. Biroq, ularning uzoq muddatli qo‘llanilishi og‘iz shilliq qavatida shikastlanish, alveolyar o‘siq rezorbsiyasi, stomatit, zamburug‘li infeksiyalar, ta’m bilish va nutq buzilishlari kabi turli asoratlarga olib kelishi mumkin. Ilmiy manbalar bu muammolarni yoritib, ularni oldini olish va davolash usullarini taqdim etadi. Muqobil usullar – implantga tayanadigan protezlar, antifungal davolash va raqamli protez tayyorlash texnologiyalari orqali samaradorlik oshirilmoqda. Shuningdek, gigiyena, bemorning umumiy sog‘lig‘i va xavf omillariga individual yondashuv muhim ahamiyat kasb etadi.
Tadqiqot materiallari va usullari: Tadqiqot universitet stomatologiya klinikasining ortopedik stomatologiya bo‘limida o‘tkazildi. 45–75 yoshdagi, kamida ikki yildan beri olib qo‘yiluvchi protez taqib yurgan 80 nafar bemor (52 ayol, 28 erkak) ishtirok etdi. Klinik tekshiruvda shilliq qavatdagi yallig‘lanish, yara va giperplaziya baholandi; protezning mosligi va barqarorligi aniqlandi. Panoram rentgen orqali suyak rezorbsiyasi va ildiz patologiyalari baholandi. Candida infeksiyasini aniqlash uchun Saburo muhitida mikrobiologik namuna olindi. Ta’m bilish va nutq funktsiyalari standart testlar yordamida o‘rganildi. DOHIP-19 so‘rovnomasi va gigiyena odatlari haqida ma’lumotlar to‘plandi. Asorat aniqlangan bemorlarga relining, antifungal terapiya, yumshoq qavat materiallari yoki implant asosidagi protezlar taklif qilindi.
Tadqiqot natijalari: 80 nafar bemor orasida protezga oid asoratlar yuqori uchradi: shilliq qavat yaralari 45%, giperplaziya 32,5%, stomatit 50% hollarda aniqlandi. Candida albicans 65% bemor protezlarida topilib, stomatit holatlarida CFU ko‘rsatkichi sezilarli yuqori bo‘ldi (p<0.01). 30% bemorda ta’m sezish, 28,8% da nutq buzilishi qayd etildi. Relining/rebasing protez mosligini oshirib, og‘riq va yaralar sonini kamaytirdi. Antifungal davolash 85% holatda ijobiy samara berdi. Yumshoq qoplama og‘riqni kamaytirdi, implant protezlar esa chaynash qobiliyatini yaxshiladi. Gigiyena yetishmovchiligi va uzoq muddatli protez taqish stomatit va suyak rezorbsiyasi bilan bog‘liq deb topildi.
Xulosa: Ushbu tadqiqov olib qo‘yiluvchi protezlardan uzoq muddat foydalanish bilan bog‘liq asoratlar keng tarqalgan va ko‘p omillarga bog‘liqligini ko‘rsatadi. Zamburug‘li yaralari, giperplaziya, suyak destruksiyasi, stomatit va funksional buzilishlar asosiy muammolardir. Bu holatlar ko‘pincha noto‘g‘ri gigiyena, uzoq muddatli taqish va nosoz protez dizayni bilan kuchayadi. Zamonaviy davolash usullari — yumshoq astarlar, relyeflash, antifungal terapiya va implant asosidagi protezlar — bemor holatini ancha yaxshilaydi. Statistik tahlillar gigiyena va protez yoshi bilan asoratlar o‘rtasida kuchli bog‘liqlikni aniqladi. Shuningdek, bemorni o‘qitish, davriy tekshiruvlar va protezlarni vaqtida yangilash muhim ahamiyatga ega. Uzoq muddatli natijalar uchun kompleks yondashuv va yangi texnologiyalarning qo‘llanilishi zarur.